Khi trái tim của người anh hùng cách mạng huyền thoại châu Phi ngừng đập ngày 5-12-2013 sau 95 năm sống trên đời, ông Nelson Mandela đã vĩnh biệt người vợ Graca Machel, 3 người con còn sống,  17 đứa cháu và 12 đứa chắt.

Trong một đời người dài gần 1 thế kỷ, trải qua 2 thế kỷ 20 và 21, ông Mandela đã công hiến tới 67 năm sống vì mọi người với cuộc đời cách mạng sôi nổi, nhiều thăng trầm nhưng nổi tiếng thế giới. Sau 27 năm ngồi trong các nhà tù của chủ nghĩa phân biệt chủng tộc mà ông kiên trì đấu tranh để xóa sổ nó, Mandela được trả tự do năm 1990 và dành trọn thập niên 1990 cho việc lãnh đạo Nam Phi chuyển từ một đất nước do người da trắng chiếm thiểu số thống trị suốt từ năm 1948 sang một xã hội dân chủ và tự do. Chỉ giữ cương vị tổng thống một nhiệm kỳ (1994-1999), ông Mandela rời khỏi vũ đài chính trị, dành nhiều thời gian cho gia đình tại ngôi làng thời trẻ của mình ở thành phố Johannesburg. Lúc đó ông đã bước qua tuổi bát tuần rồi. Ông không tham quyền cố vị mà muốn dành thời gian cuối đời để đứng phía sau tiếp sức cho thế hệ sẽ làm chủ Nam Phi tương lai. Hơn nữa đây cũng là lúc phải “tính sổ” với những bệnh tật sau gần 3 thập niên bị hành hạ trong nhà tù lao động khổ sai của chế độ chống người da đen.

Một số người viết tiểu sử Mandela nói rằng cuộc đời tình ái phong phú của ông dường như cũng chạy song hành với cuộc đời chính trị, cũng có thể chia làm 3 giai đoạn chính.

Mặc dù là con nhà nghèo, nhưng Mandela thời trẻ cũng rất chịu khó yêu đương. Tháng 4-1941, để phản đối cuộc hôn nhân do người đỡ đầu Jongintaba Dalindyebo – coi ông như con nuôi – sắp xếp, Mandela bỏ Mqhekezweni đi tới Johannesburg, kiếm sống bằng nghề gác đêm tại mỏ Crown Mines. Sau khi được giới thiệu với Walter Sisulu, một đại lý bất động sản và thành viên của đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC), ông được tìm cho một chân thư ký tại hãng luật Witkin.

Vào đầu tháng 10-1944, khi bắt đầu sự nghiệp chính trị của mình (gia nhập đảng ANC), ông Mandela cưới người vợ đầu tiên là bà Evelyn Mase. Hai người gặp nhau tại nhà của Silulu, lúc đó Mase là một thành viên đảng ANC đang học làm y tá. Tháng 2-1946, họ có đứa con đầu tiên, Madiba “Thembi” Thembekile. Người con thứ hai là con gái, tên Makaziwe, sinh năm 1947, nhưng chết do bệnh viêm màng não khi mới 9 tháng tuổi. Mối quan hệ vợ chồng bắt đầu căng thẳng từ năm 1954 khi bà Evelyn cáo buộc chồng ngoại tình với một số phụ nữ khác. Cuộc hôn nhân của họ đổ vỡ khi Evelyn ôm các con về sống với anh của bà. Tháng 5-1956, bà bắt đầu thủ tục ly hôn trong khi Mandela cố gắng giành quyền nuôi con. Tháng 11 năm đó, Evelyn rút lại yêu cầu ly thân. Nhưng tới tháng 1-1958 thì chính ông Mandela đệ đơn ly hôn. Mọi việc được giải quyết sau đó 2 tháng và bà Evelyn được tòa trao quyền nuôi các con. Họ có với nhau 4 người con.

Sau này, bà Evelyn chuyển tới sống tại Cofimvaba ở Cape, mở một cửa hàng và cho dán trước cổng một cáo thị yêu cầu các nhà báo hãy để bà được yên. Khi nhà báo Fred Bridgland thuyết phục được bà Evelyn trả lời phỏng vấn, bà đã giận dữ khi nghe nói tới những nỗ lực vận động để nhà cầm quyền trả tự do cho ông Mandela. Bà trút giận: “Làm sao một người từng phạm tội ngoại tình và bỏ vợ con lại có thể là đấng cứu thế? Cả thế giới đã tôn sùng Mandela quá nhiều. Ông ấy chỉ là một người đàn ông.”  Bà qua đời ngày 30-4-2004. Ông Mandela đã cùng 2 người vợ sau này tới dự đám tang người vợ đầu tiên của ông.

Cuộc hôn nhân đầu tiên tan vỡ không lâu trước khi Mandela bị loại ra khỏi vòng pháp luật khi đảng ANC bị nhà cầm quyền Nam Phi cấm hoạt động.

Lần kết hôn thứ 2 và cũng “nổi đình đám nhất” của Mandela diễn ra vào giữa tháng 6-1958, chỉ 3 tháng sau khi ông ly hôn với người vợ đầu. Người vợ mới là Winnie Madikizela, một nhân viên công tác xã hội mà ông làm quen trong thời gian tiến hành thủ tục ly dị với Evelyn. Sau này, bà Winnie trở thành một nhà hoạt động tích cực của đảng ANC, từng bị tù nhiều tuần, và là một trong những người đấu tranh mạnh mẽ nhất để buộc chính quyền Nam Phi phải thả ông Mandela. Trong khi chồng còn ở trong tù, Winnie đã trở thành một nhân vật chính trị có thế lực riêng của mình. Có thể nói rằng, Winnie vừa là vợ, vừa là đồng chí của Mandela trong cuộc đấu tranh xóa sổ chủ nghĩa phân biệt chủng tộc ở Nam Phi.

Nhưng cũng chính Winnie là người bạn đời khiến cho ông Mandela gặp nhiều sóng gió với cá tính mạnh mẽ, có khi đồng bóng, của bà, gây ra hàng loại scandal “khó đỡ”. Hai vợ chồng bất hòa từ năm 1992, chỉ 2 năm sau khi Mandela được trả tự do. Bà Winnie bị loại khỏi nội các của chồng năm 1995 và một năm sau hai người chính thức ly hôn. Họ có với nhau 2 người con. Sau này, Winnie từng bị buộc tội bắt cóc.

Trái tim của ông Mandela cho dù vào cuối đời vẫn chưa chịu ngủ yên. Năm 1998, khi chỉ còn gần 1 năm nữa là rời ghế Tổng thống Nam Phi sau một nhiệm kỳ để về hưu, ông Mandela đã làm đám cưới với người vợ thứ ba là Graca Machel, vợ góa của ông Samora Machel, cố Tổng thống Mozambique đã tử nạn trong một tai nạn máy bay 12 năm về trước. Cuộc hôn nhân này đã gây nhiều chú ý khi đám cưới diễn ra đúng vào ngày sinh nhật thứ 80 của ông Mandela.

Ngoài 3 người vợ chính thức, ông Mandela còn có một người phụ nữ khác mà ông rất yêu thương. Đó là cô con gái út Zindziswa (Zindzi) Mandela-Hlongwane sinh năm 1960. Zindzi chỉ mới 18 tháng tuổi khi cha bị đưa tới nhà tù khét tiếng trên đảo Robben với bản án chung thân khổ sai. Bà đã cận kề bên cha trong những ngày ông Mandela nằm bệnh viện từ tháng 6-2013 và đã thay mặt cha nhận thẻ căn cước công nghệ cao mới do chính phủ trao cho ông Mandela, một sự kiện mang tính biểu tượng nhắc cho mọi người nhớ về thời Nam Phi do chủ nghĩa apartheid thống trị, các công dân da đen bị buộc phải mang theo người những cuốn số thông hành và bị hạn chế tới những khu vực nào đó trong những giờ giấc nào đó.

Người đầu tiên trong số những người con của Mandela nối nghiệp chính trị của cha cũng là một phụ nữ. Bà Zenani (Zeni) sinh năm 1958, con gái đầu của Mandela với bà Winnie, là vợ của Hoàng tử Thumbumuzi Dlamini, một người anh em của Vua Mswati III của vương quốc Swaziland và Hoàng hậu Mantfombi của xứ Zulus. Hồi tháng 7-2012, Zenani đã trở thành Đại sứ Nam Phi tại Argentina.

PHẠM HỒNG PHƯỚC

(Saigon 6-12-2013)

Ông Mandela và phu nhân Evelyn Mase trong ngày cưới tháng 10-1944. (Ảnh tư liệu)

Ông Mandela và phu nhân Winnie Madikizela trong ngày cưới tháng 6-1958. (Ảnh tư liệu).

Ông Mandela và phu nhân Winnie Madikizela trong cuộc mít tinh mừng ông được trả tự do năm 1990. (Ảnh: Getty).

Bà Winnie Mandela trong một sự kiện vinh danh ông Mandela do các nhà lãnh đạo và vương triều của châu Phi tổ chức tại Công viên Freedom Park ở Pretoria (Nam Phi) ngày 5-11-2009. (Ảnh: Reuters/Siphiwe Sibeko)

Ông Mandela và phu nhân Graca Machel năm 2011. (REUTERS/ Ho New)