Không phải chỉ là trang trí khi trên xe hoa diễu hành của Khối Nông dân Việt Nam lại lễ diễu binh diễu hành ngày 30-4-2025 tại TP.HCM có mô hình lớn một chiếc drone (thiết bị bay không người lái, UAV). Ngày nay, nông nghiệp hiện đại ở Việt Nam không thể thiếu những chiếc drone đang bay đầy những cánh đồng phục vụ nhiều phần việc sản xuất nông nghiệp.

Mô hình drone trên xe hoa của Khối Nông dân Việt Nam trong lễ diễu hành ngày 30-4-2025 ở TP.HCM. (Ảnh chụp qua màn hình).

Nông dân Việt Nam giờ đây đã có thể sánh vai với nông dân các nước phát triển trên thế giới trong ứng dụng công nghệ và khoa học – kỹ thuật. Drone là một phần trong đó. Nhưng chuyện về drone trong nông nghiệp ở Việt Nam vẫn còn nhiều bất cập, góc khuất cần được giải quyết để có thể phát huy tối ưu hiệu quả của drone.

Từ giấc mơ trực thăng đến những chiếc drone

Cách đây vài chục năm, chuyện dùng thiết bị bay, như trực thăng, để làm các công việc sản xuất nông nghiệp như xạ lúa, rải phân, xịt thuốc trừ sâu bệnh,… chỉ có trong các phim nước ngoài. Còn nhớ hồi cuối thập niên 1970 đầu thập niên 1980, Nông trường Lúa Vàng giữa Đồng Tháp Mười của tỉnh Long An đã dùng những chiếc trực thăng quân sự để xạ lúa, bón phân cho những cánh đồng rộng hàng trăm, hàng ngàn mẫu. Ngay từ thời điểm đó, chúng ta đã hiểu được giá trị của thiết bị bay trong sản xuất nông nghiệp hiện đại trên quy mô lớn.

Trong khoảng 10 năm trở lại đây, từ chỗ lác đác xuất hiện tại một số nơi, chỉ mang tính thử nghiệm của những người có đầu óc tiên tiến, những “không đoàn” drone từ vài ba năm nay đã bay rợp trời trên những cánh đồng ở Việt Nam. Tất nhiên là ở vùng đồng bằng có những thửa ruộng lớn.

Đầu tháng trước, trong một lần về quê tại vùng sâu của tỉnh Long An, chúng tôi đã hỏi ông Tư Một, một người nông dân tuổi U80, về chuyện trồng lúa. Thật bất ngờ khi ông ấy nói rằng giờ làm ruộng sướng chưa từng có. Cày bừa bằng máy rồi gặt đập sấy lúa cũng bằng máy là chuyện coi như đã xưa không nói, còn bây giờ mấy chuyện xạ lúa, rải phân, xịt thuốc trừ sâu bệnh,… đều có thể nhờ drone lo hết. Điều có lợi là bây giờ thiết bị hiện đại hơn, phổ biến hơn nên dễ thuê dịch vụ và có giá cạnh tranh dễ chịu hơn. Ông nông dân gốc tuổi thất tuần đó ví von: “Giờ làm ruộng giống như phú ông, địa chủ ngày xưa, chịu ứng dụng khoa học – kỹ thuật là khỏe re, ra ruộng đứng chỉ tay thôi. Cái cần quan trọng nhất chính là kinh nghiệm làm ruộng cũng như vốn liếng mà thôi.”

Drone có thể phụ người nông dân đủ thứ chuyện

Drone được ứng dụng nhiều cách trong nông nghiệp trên thế giới. (Ảnh: DJI Argiculture).

Ứng dụng thiết bị bay drone từ nhiều năm nay đã được xem là một giải pháp hỗ trợ nông dân trên toàn cầu, đặc biệt nông dân sản xuất quy mô nhỏ tại các nước Châu Á. Các ứng dụng của drone rất đa dạng trong sản xuất nông nghiệp, như lập bản đồ, kiểm tra và theo dõi mùa vụ, gieo sạ giống, phun thuốc bảo vệ thực vật, giám sát tưới tiêu hay chăn thả gia súc.

Theo Báo cáo Thông tin chuyên sâu về Công nghiệp Drone trong Nông nghiệp (Agriculture Drone Industry Insight Report) 2023/2024 của DJI Agriculture, việc áp dụng nhanh chóng drone nông nghiệp trên toàn thế giới là minh chứng cho sức mạnh chuyển đổi của các công nghệ mới nổi trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Đến cuối tháng 6-2024, đội quân hơn 300.000 chiếc drone nông nghiệp các loại đã giúp xử lý hơn 500 triệu hec-ta đất nông nghiệp trên toàn thế giới.

Việc ứng dụng drone trong nông nghiệp đã trở thành một xu hướng chính sách toàn cầu. Từ năm 2023 đến năm 2024, việc áp dụng drone nông nghiệp trên toàn cầu của nông dân và những người hành nghề nông nghiệp đã tăng đáng kể. Giai đoạn này cũng chứng kiến việc ​​các chính phủ ở nhiều quốc gia khác nhau có được sự hiểu biết sâu sắc hơn về công nghệ này. Nhiều quốc gia kể từ đó đã nới lỏng quy định của họ, phân loại máy bay không người lái nông nghiệp là máy bay có rủi ro thấp và cung cấp hướng dẫn sử dụng chúng trong phun thuốc nông nghiệp, tương tự như quy định đối với thiết bị trên mặt đất.

Ở Việt Nam, hồi giữa tháng 1-2023, Cục Bảo vệ Thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) đã công bố “Tiêu chuẩn TCCS 830:2022/BVTV về khảo nghiệm trên đồng ruộng thuốc bảo vệ thực vật phòng, chống sinh vật gây hại cây trồng bằng thiết bị bay không người lái (UAV)”. Đây là văn bản đầu tiên hướng dẫn đăng ký và triển khai việc ứng dụng thiết bị drone trong lĩnh vực nông nghiệp và bảo vệ thực vật. Đây cũng là cơ sở pháp lý chính thức cho việc đăng ký các sản phẩm thuốc bảo vệ thực vật sử dụng trên drone, đồng thời tạo tiền đề cho việc mở rộng và áp dụng rộng rãi các công nghệ phun mới tại Việt Nam nâng cao mức độ hiệu quả, an toàn cho người sử dụng và chất lượng nông sản.

Bộ tiêu chuẩn đầu tiên về drone trong nông nghiệp này đã ra đời sau một quá trình khảo nghiệm thực tế trong 2 năm 2021-2022 do Cục Bảo vệ Thực vật chủ trì. Kết quả cho thấy tiềm năng ứng dụng công nghệ drone để phun thuốc bảo vệ thực vật phòng trừ một số dịch hại là rất lớn, đặc biệt trên các cây trồng như lúa, bắp, cây ăn quả với mức độ phòng trừ tương đương hoặc cao hơn so với phun thông thường. Việc áp dụng công nghệ drone cũng giúp tiết kiệm đáng kể lượng nước thuốc sử dụng và công lao động. Những nông dân tham gia khảo nghiệm cũng cho biết họ tiếp xúc với thuốc bảo vệ thực vật ít hơn so với cách phun thông thường.

Nhà nước và nông dân cùng chung tay ứng dụng drone

Ảnh chụp màn hình. Thanks.

Có một thực tế cho thấy việc ứng dụng drone trong sản xuất nông nghiệp đã thuyết phục được người nông dân vì đem lại cho họ nhiều lợi ích thiết thực. Ngay cả về công lao động, nó cũng giúp nông dân giải quyết tình trạng thiếu lao động khi ngày càng có đông người trong độ tuổi lao động ở nông thôn “ly nông ly hương” rời nông thôn đi tới các thành thị, các khu công nghiệp để làm việc. 

Theo báo cáo từ MarketsAndMarkets, thị trường drone nông nghiệp toàn cầu đả đạt tới khoảng 2,01 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến ​​sẽ đạt 8,03 tỷ USD vào năm 2029 với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) lên đến 32,0%.

Các nhà nghiên cứu của MarketsAndMarkets nhận định: Các chính sách, trợ cấp và quy định thuận lợi của chính phủ cùng với việc đầu tư ngày càng tăng của những người tham gia thị trường nhằm thúc đẩy việc sử dụng các công cụ nông nghiệp kỹ thuật số như drone đang đóng vai trò là động lực cho thị trường drone nông nghiệp. Các quan hệ đối tác công tư tạo ra sự đổi mới trong việc phát triển các giải pháp phù hợp. Giáo dục và đào tạo mở rộng cũng được thực hiện, giúp người nông dân hiểu rõ hơn về khả năng của drone, do đó giúp họ có thể sử dụng các công cụ một cách phù hợp và hiệu quả tối đa.

Thực tế ở Việt Nam hiện nay, dịch vụ drone nông nghiệp chủ yếu mang tính tự phát và riêng rẽ. Trong khi, đây lại là một loại hình dịch vụ có những yếu tố đặc biệt cần phải được các cơ quan chức năng giám sát chặt chẽ. Đã có không ít ý kiến về việc quản lý dịch vụ drone nông nghiệp sao cho chặt chẽ hơn, vừa tạo điều kiện cho những người làm dịch vụ, bao gồm cả cá nhân, hoạt động ổn định và có lợi hơn, vừa bảo đảm các yêu cầu an toàn – từ an toàn bay cho tới an toàn sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.

Ở Việt Nam, việc sử dụng drone nông nghiệp vào việc bón phân, phun thuốc bảo vệ thực vật… đã được quy định tại Nghị định số 36/2008/NĐ-CP của Chính phủ. Theo đó có nhiều quy định và tiêu chuẩn mà bất cứ tập thể hay cá nhân nào muốn sử dụng drone trong nông nghiệp đều phải tuân thủ. Chẳng hạn như người điều khiển drone phải đủ 18 tuổi trở lên, có năng lực hành vi dân sự và có giấy phép điều khiển bay do cơ quan có thẩm quyền cấp. Do drone nông nghiệp là thiết bị bay chuyên dụng, việc điều khiển nó cần đáp ứng những tiêu chuẩn cao hơn, khác hơn các loại hình drone khác. Nhưng thực tế là chuyện giấy phép bay, giấy chứng nhận bay đang có những bất cập, nói thẳng là còn buông lỏng. Đặc biệt nguy hiểm cho môi trường và bất lợi cho cây trồng là chuyện sử dụng vô tội vạ các loại thuốc, chủ yếu là tùy theo “liều lượng và chỉ định” của chính dịch vụ drone.

Cả thế giới từ lâu đã nhìn nhận lợi ích của việc ứng dụng drone trong sản xuất nông nghiệp. Vì thế, là một nước nông nghiệp, chúng ta càng phải làm sao để có thể khai thác và phát huy tối ưu công nghệ tiên tiến này trong sản xuất nông nghiệp. Kết quả đó chỉ có được khi có sự chung tay và phối hợp hiệu quả giữa Nhà nước (các cơ quan chức năng) và người nông dân, nhà cung cấp dịch vụ drone.

Bài đã in trên báo Người Lao Động Chủ nhật 18-5-2025 và trên báo NLĐ Online.

HOÀI XUÂN