Việc xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp, với việc hợp nhất nhiều đơn vị hành chính lại thành đơn vị hành chính mới có quy mô rộng lớn hơn nhiều, là một cơ hội và cũng là một thách thức cho chuyển đổi số. Cụ thể là cho việc triển khai chính quyền số.

Những lúng túng và bất cập đã xuất hiện khi các phường, xã mới khi làm sạch dữ liệu và thu thập thông tin lại phải yêu cầu cư dân điền thủ công các mẫu tờ khai hay thậm chí nộp các giấy tờ. Lẽ ra, mọi việc có thể thực hiện trên nền tảng số.

Từ ngày 2-8-2023, hành khách bay nội địa tại Việt Nam đã có thể sử dụng VNeID để làm thủ tục thay cho Căn cước công dân. (Nguồn: Vietnam Airlines. Thanks).

Mới đây nhất là việc triển khai chiến dịch 90 ngày làm giàu, làm sạch dữ liệu đất đai. Mục đích của chiến địch toàn quốc này là hướng đến việc hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai “đúng – đủ – sạch – sống – thống nhất – dùng chung”, giúp người dân được hưởng lợi trực tiếp từ cải cách hành chính và chuyển đổi số trong lĩnh vực đất đai. Một số địa phương đã yêu cầu người dân phải trực tiếp đến trụ sở để nộp bản sao giấy tờ chủ quyền. Ở một số địa phương, người dân có thể nộp qua tổ dân phố, khu phố. Có thêm một tùy chọn mà nhiều người mong đợi khi Bộ Công an đang phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường xây dựng tiện ích trên ứng dụng VNeID để người dân tự cung cấp thông tin và kiểm tra, xác thực thông tin chủ sử dụng đất ở, nhà ở qua ứng dụng VneID mà không nhất thiết phải cung cấp bản sao giấy chứng nhận và căn cước công dân.

Việc có nhiều tùy chọn cho người dân thực hiện các thủ tục hành chính, mà trong đó ưu tiên là qua các ứng dụng số, là giải pháp cần thiết, hợp tình hợp lý trong tình hình thực tế ở Việt Nam hiện nay. Nhưng giải pháp này cần phải dựa trên nguyên tắc: Chỉ khi nào không thể thực hiện trên ứng dụng số thì người dân mới phải làm thủ tục trực tiếp hay thủ công. Ngay cả khi người dân phải trực tiếp tới trụ sở, chính quyền cũng cần cử cán bộ trợ giúp người dân thao tác trên ứng dụng số thay vì phải tự tay điền tờ khai thủ công.

Hiện nay, bên cạnh loại hình tổ công nghệ cộng đồng, nhiều địa phương còn có thêm các tổ đội “bình dân học vụ số” ở tận cơ sở. Các địa phương cần phải khai thác ưu thế của các tổ đội này mỗi khi cần triển khai những công tác quản lý nhà nước trên môi trường số. Họ chính là những người có thể tiếp cận tới người dân ở các vùng hẻo lánh và các người dân yếu thế về công nghệ (người già yếu, người không rành về công nghệ).

Nhưng muốn triển khai được chính quyền số, các ứng dụng số phải thật sự là những công cụ đầu cuối, giống như “một cửa số” trực tiếp tương tác với người dân. Các ứng dụng này cần phải được bảo đảm hoạt động thông suốt 24/7, đặc biệt là hạn chế tối đa tình trạng quá tải. Các ứng dụng số – kết nối liên thông với các cơ sở dữ liệu quốc gia hay chuyên ngành – phải luôn được cập nhật thông tin, dữ liệu mới, nếu không thể theo thời gian thực thì cũng phải sớm nhất có thể.

Ở đây, chúng tôi đặc biệt muốn nhấn mạnh tới “ứng dụng của các ứng dụng” là VNeID. Nó thường bị quá tải và chậm cập nhật thông tin, dữ liệu. Tình trạng quá tải tới mức không thể đăng nhập thường xảy ra mỗi khi có những hoạt động trên quy mô quốc gia, như khi đăng ký an sinh xã hội,… Tình trạng này không chỉ khiến người dân không thể thưc hiện các thủ tục mà còn ảnh hưởng tới cả thao tác xuất trình giấy tờ tùy thân đã tích hợp vào ví giấy tờ, ngay cả căn cước công dân. Có lẽ cần nghiên cứu có giải pháp tách riêng phần đăng nhập VNeID và xuất trình ví giấy tờ khỏi các tiện ích khác.

Bài đã in trên báo Người Lao Động Chủ nhật 26-10-2025 và trên báo NLĐ Online.

HOÀI XUÂN