Sáng nay giở lịch bloc sang ngày thứ Năm 4-4-2013 (cõi dưới nhằm ngày 24-2 Quý Tị), trời đất bắt đầu vào tiết Thanh minh. Mở cửa ra, chung quanh dựng đầy xe gắn máy của những người đi chùa người Hoa nằm ở tầng trên cùng của chung cư đối diện. Trong hẽm xuất hiện nhiều người bày bán nhang đèn và đồ cúng tế. Lòng mình bỗng dưng xao động.

Tiết Thanh minh là 1 trong 24 tiết khí trong lịch ở các nước phương Đông chịu ảnh hưởng của nền văn hóa Trung Hoa cổ đại, như Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên, Trung Quốc. Nó nằm ngay sau tiết Xuân phân và trước tiết Cốc vũ. Do lịch Trung Hoa cổ đại là một loại âm dương lịch (chớ hỗng phải là âm lịch thuần túy), nên tiết Thanh minh hàng năm bắt đầu vào ngày 4 hay 5 tháng 4 dương lịch, không tùy thuộc vào ngày âm lịch. (Năm sau và năm sau nữa thì Thanh minh bắt đầu vào ngày 5-4. Cứ 2 năm Thanh minh rơi vào ngày 4-4 rồi tới 2 năm vào ngày 5-4). Các nhà làm lịch tính các tiết theo vị trí Trái đất trên quỹ đạo quay quanh Mặt trời, mỗi tiết khoảng 15 ngày cách nhau 15 độ, bắt đầu từ tiết Xuân phân ở vị trí 0 độ. Tiết Thanh minh ở vị trí 15 độ.

Do dựa theo dương lịch nên tiết Thanh minh có năm nằm trong tháng ba, năm lại rơi vào tháng hai. Thi hào Nguyễn Du đã tả trong Truyện Kiều rằng:

Thanh minh trong tiết tháng ba

Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh.

Ở Đài Loan, Hong Kong và Macau, tết Thanh minh trong tiết Thanh minh được coi là một ngày quốc lễ. Còn nói chung là ở các nước có tiết Thanh minh, người dân gắn nó với tập quán tảo mộ người thân yêu và cúng bái ông bà, tổ tiên. Nhờ vậy mà trong năm, những người thân yêu ở cõi bên kia luôn được ấm cúng và có nhà cửa được dọn dẹp tinh tươm. Này nhé, trước tết Nguyên đán, ta đi viếng mộ; 3 tháng sau thì đi tảo mộ; người theo đạo Phật có tháng bảy Vu Lan; nếu là người Công giáo thì có tháng Các đẳng Linh hồn (tháng 11 dương lịch); rồi ngày giỗ kỵ. Đó là nét đẹp văn hóa vừa mang tính tâm linh, vừa là đạo nghĩa của người Á Đông.

Sẵn thì nói vài câu về cái vụ “đạp thanh” mà Truyện Kiều đã đề cập. Do Thanh minh tới sau mùa Xuân, hơi hướm lễ hội vẫn còn phảng phất, men vui xuân vẫn còn tăng tăng trong huyết quản, lại vào lúc trời trong sáng, dễ chịu hơn, nam thanh nữ tú thường nhân dịp này mà du xuân với nhau. Ngày xưa ở Trung Hoa, người ta gọi đây là “hội đạp thanh” (có nghĩa là giẫm lên cỏ xanh – xin hiểu giùm là trẩy hội thôi nhé, không phải là “tọa thanh” hay “ngọa thanh” đâu).

Nào, bây giờ bắt đầu thời kỳ 15 ngày để chúng ta tảo mộ người thân, ông bà hén! Những đứa con cháu hiếu nghĩa đâu rồi, hẹn gặp nhau ở…

Thanh minh tảo mộ người thân

Nhang đèn hoa quả kính dâng lòng thành.

 PHẠM HỒNG PHƯỚC

(Saigon 4-4-2013)