Nỗi hân hoan, háo hức của người dân, đặc biệt là những người thường phải đi nước ngoài, khi Việt Nam bắt đầu cấp hộ chiếu theo mẫu mới hiện đại và đẹp hơn, chuyên nghiệp hơn từ ngày 1-7-2022 đã nhanh chóng bị “hụt hẫng” rồi “hoang mang” khi nước Đức ngày 27-7-2022 thông báo chưa chấp nhận mẫu hộ chiếu mới của Việt Nam. Lý do trên mẫu hộ chiếu này thiếu mục “Nơi sinh” (Place of birth, POB).

Tiếp đó là Tây Ban Nha (mới đây lại chấp nhận), rồi CH Séc và mới nhất là ngày 11-8-2022 có thêm Phần Lan thông báo tạm dừng công nhận mẫu hộ chiếu mới có bìa màu tím than của Việt Nam cũng với lý do tương tự của Đức.

Anh và Pháp tuy cho biết vẫn tiếp tục công nhận hộ chiếu mẫu mới của Việt Nam nhưng lưu ý người mang hộ chiếu phải thường xuyên cập nhật thông tin vì có thể có sự thay đổi. Tuy nhiên, thị thực nhập cảnh (visa) Schengen mà các nước trong khối “không biên giới” (hiện gồm 26 nước Châu Âu) này cấp lại không có giá trị đối với các nước trong khối mà chưa chấp nhận hộ chiếu mới của Việt Nam.

Thực tế, về lý, Bộ Công an không sai khi đưa ra mẫu hộ chiếu mới không còn mục “Nơi sinh” như các hộ chiếu trước đây.

Trang Nhân thân trên mẫu hổ chiếu mới (bên trái) và cũ. (Nguồn ảnh: Internet. Thanks.)

Bởi Luật Xuất cảnh, nhập cảnh của công dân Việt Nam 2019 không quy định có mục “Nơi sinh” trên hộ chiếu. Tất nhiên, nói cho công bằng, luật này cũng do Bộ Công an chủ trì soạn thảo.

Ngay cả quy định về hộ chiếu của Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) cũng đưa mục “Nơi sinh” là một tùy chọn tùy từng nước quyết định có ghi hay không. Chỉ có điều, ICAO cũng lưu ý rằng các nước nên cân nhắc vì có một số nước cần thông tin “Nơi sinh” trong quy trình xét cấp visa.

Ngoài ra, nếu nói về thông lệ quốc tế thì thực tế hiện nay vẫn đang có một số nước trên thế giới dùng hộ chiếu không có ghi “Nơi sinh” (Place of birth), như Hàn Quốc, Saudi Arabia,…. Cũng có những nước như Nhật Bản, Thụy Sĩ,… thay “Nơi sinh” bằng “Nguyên quán” (Place of origin). Nhưng số nước này cực ít. Hơn nữa, có thể do hộ chiếu của họ thuộc loại “mạnh” và có thông tin trong con chíp.

Và thực tế, theo thông lệ quốc tế, rất nhiều nước sử dụng thông tin “Nơi sinh” làm một yếu tố xác định nhân thân và kiểm tra an ninh khi xử lý các thủ tục hành chính, đặc biệt trong việc cấp visa, bởi nơi sinh của một người là một “thông tin bất biến”, không thể thay đổi như tên họ, giới tính hay nhân dạng, và bất luận hộ chiếu do nước nào cấp.

Trong cuộc trả lời chất vấn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội sáng 10-8-2022, Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm nói rằng: Bộ Công an là cơ quan thực hiện việc cấp hộ chiếu mới cho công dân, nên “xin nhận trách nhiệm về việc này” và đã có giải pháp giải quyết.

Bộ Công an đã đưa ra 2 giải pháp để xử lý việc hộ chiếu không có mục “Nơi sinh”.

Giải pháp “chữa cháy” là thêm phần Cục Quản lý Xuất Nhập cảnh xác nhận “Nơi sinh” vào phần “Bị chú” trên hộ chiếu nếu như người mang hộ chiếu yêu cầu.

Về lâu dài, Bộ Công an tham khảo ý kiến các cơ quan chức năng để bổ sung thêm mục “Nơi sinh” vào trang Nhân thân của hộ chiếu mẫu mới.

Chắc chắn, nhiều người đồng tình với giải pháp triệt để và an toàn bền vững là trả lại mục “Nơi sinh” cho hộ chiếu. Việc ghi vào “Bị chú” vẫn mang tính chữa cháy (hiện đã cấp hơn 270.000 hộ chiếu mẫu mới) và chắc chắn sẽ gây bất tiện cho người dân. Chẳng hạn như bây giờ, khi sao chụp hộ chiếu thì ngoài trang nhân thân sẽ phải chụp thêm trang bị chú; hay khi làm các thủ tục online (như xin visa) mà chỉ có một khung dành cho bản sao chụp hộ chiếu.

Cũng trong phiên trả lời chất vấn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Công an nói về sự cố “Nơi sinh” trên hộ chiếu: “Chúng tôi cho rằng đây là vấn đề kỹ thuật”.

Công bằng mà nói, chuyện này không có sai theo luật định, chỉ là không phù hợp với thực tế mà thôi. Và có lẽ chỉ cần Bộ Công an chủ trì việc giải quyết, tham mưu cho các cơ quan có liên quan. Việc bổ sung thêm “Nơi sinh” vào hộ chiếu không có gì khó, một khi đã được Bộ Công an quyết định. May mắn cho tất cả là trên mẫu hộ chiếu mới, nhà chức trách vẫn có thể in thêm mục “Nơi sinh” trên chỗ còn trống bên cạnh mục “Quốc tịch”. Chỉ cần chỉnh phần mềm chớ chẳng phải bỏ phí gì hết.

Trang Nhân thân trên mãu hộ chiếu mới. (Nguồn ảnh: Internet. Thanks.)

Bất luận thế nào, vụ việc “Nơi sinh” trên mẫu hộ chiếu mới là một bài học kinh nghiệm trong quá trình số hóa, hành chính số. Không thể tránh khỏi sai sót, bất cập. Và khi phát hiện có vấn đề, nơi chịu trách nhiệm cần sửa sai ngay. Vấn đề gì có thể được thì cần khai thác tối đa sức mạnh của công nghệ để xử lý nhanh chóng và hiệu quả.

Bản in trên báo Người Lao Động thứ Bảy 13-8-2022 và trên báo NLĐ Online.

ANH PHÚC