“Thanh minh trong tiết tháng Ba

Lễ là Tảo mộ, hội là Đạp thanh”.

Hai câu lục bát thứ 43 và 44 trong bộ Truyện Kiều 3.254 câu của thi hào Nguyễn Du đã trở thành một câu ca dao trong dân gian Việt bao đời nay. Và cũng chính vì vậy, người ta cứ chắc như đinh đóng cột là Thanh Minh diễn ra vào tháng Ba âm lịch hàng năm. Thiệt ra, điều đó phần lớn chỉ xảy ra vào các năm không có tháng nhuận.

Như năm Quý Mão 2023 này, do nhuận 2 tháng Hai nên Thanh Minh lại rơi vào tháng Hai (nhuận). Cụ thể là ngày Rằm 15-2 (nhuận) ở cõi dưới, tức ngày thứ Tư 5-4-2023 ở cõi trên (trên dưới ở đây xin hiểu là vị trí in trên tờ lịch bloc á).

Tết Thanh minh là ngày đầu tiên trong tiết Thanh minh, tiết khí thứ 5 trong tổng số 24 tiết khí của một năm (sau Lập xuân, Vũ thủy, Kinh trập và Xuân phân). Và người ta tính  tiết khí dựa trên là 24 điểm đặc biệt trên quỹ đạo của Trái đất xung quanh Mặt trời, mỗi điểm cách nhau 15°. Mỗi tiết khí dài 14-16 ngày. Điều quan trọng cần biết là tiết khí được thể hiện bằng Dương lịch chứ không phải dựa trên Âm lịch. Vì thế tiết Thanh minh bắt đầu vào ngày 5 tháng 4 hàng năm (có thể trồi sụt ±1 ngày tùy năm). Và cũng vì thế mà bà con ta, theo quán tính hễ nghe tới “tết” hay “tiết” là mặc định âm lịch, chớ có nên hoang mang không biết năm Quý Mão nhuận 2 tháng Hai thì đón Tết Thanh minh có theo nhuận không.

Theo trang web Phật Giáo, “Nhân ngày Thanh minh, người dân các nước có nền văn hóa tương đồng và chịu ảnh hưởng của nền văn minh Trung Hoa đều có tục đi tảo mộ gia tiên và làm lễ cúng gia tiên sau lễ tảo mộ.”

“Công việc chính của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho được sạch sẽ. Nhân ngày Thanh minh, người đi tảo mộ mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, dẫy hết cỏ dại và những cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang, làm tổ mà theo suy nghĩ của họ là có thể phạm tới linh hồn người đã khuất. Đó là ngày xưa, còn bây giờ, mộ được xây đẹp, ốp đá, nên người đi tảo mộ không phải mang theo cuốc, xẻng nữa, và ở nghĩa trang sẵn sàng có những người phục vụ việc tảo mộ. Vì thế con, cháu có thể nhờ người phục vụ làm giúp.”

“Sau đó, con cháu thắp ba nén hương, đặt bó hoa cho linh hồn người đã khuất, để sưởi ấm lòng người đã đi xa. Trong ngày Thanh minh, khu nghĩa địa trở nên đông đúc và nhộn nhịp. Các cụ già thì lo khấn vái tổ tiên nơi phần mộ. Trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ, trước là để biết những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho chúng sự kính trọng tổ tiên, ông bà qua tục viếng mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa Tết không về tảo mộ được, họ cũng thường trở về vào dịp Tết Thanh minh, có thể sớm hoặc muôn hơn một, hai ngày vì nhiều lý do khác nhau,  để tảo mộ gia tiên và sum họp với gia đình. Bên cạnh những ngôi mộ được trông nom, chăm sóc cẩn thận, cũng còn có những ngôi mộ vô chủ, không người thăm viếng. Những người đi viếng mộ thường cũng thắp cho các ngôi mộ này một nén hương cho ấm lòng người đã khuất.”

Năm nay là Thanh minh đầu tiên “hậu COVID”. Sau hơn 2 năm bị ả yêu ma nghiệt chủng “Cô Vi 19 tuổi” hành hạ quăng quật “lên giường xuống sàn”, sống sót từ lằn ranh sinh tử, A Phủ càng chiêm nghiệm sâu hơn về cuộc sống và thân phận con người. Con người mong manh và yếu đuối biết chừng nào, và quả thiệt là “Que Sera Sera – Whatever Will Be, Will Be”, chẳng thể biết ngày mai sẽ ra sao. Nói thế không hề với nghĩa yếm thế, chán đời. Mà cái cốt lõi là mình hiểu hơn về phận người để có thể sống trong tư thế luôn sẵn sàng và tận dụng từng phút giây cuộc sống hầu sống tốt hơn, sống có ích và vui lòng mọi người hơn. Tử nay, A Phủ càng biết trân quý cuộc sống hơn, sống theo tinh thần “Dual vô thường và buông bỏ” (Mà “vô thường” hỗng có phải là chê đồ thường chỉ xài hàng xịn; cũng như “buông bỏ” không có nghĩa là canh me ai buông bỏ cái gì thì mình lượm về đâu. Chớ có xuyên tạc người chân chính bẩm sanh).

Tết Thanh minh năm Quý Mão 2023 này rất đặc biệt hiếm có vì đúng ngay ngày Rằm tháng Hai. Năm ngoái 2022 là ngày mùng 5 tháng Ba Nhâm Dần (thứ Ba 5-4). Năm tới 2024 là ngày 26 tháng Hai Giáp Thìn (thứ Năm 4-4). Người ta sẽ cùng ăn chay đi chùa.

Tết Thanh minh năm Quý Mão 2023 cũng nằm ngay tuần cuối của mùa Chay Thánh – hành trình 40 ngày tưởng nhớ cuộc khổ nạn của Chúa Giêsu trong đạo Thiên Chúa. Nó áp Tam nhật Vượt Qua (Triduum paschale) gồm Thứ Năm Tuần Thánh, Thứ Sáu Tuần Thánh và Thứ Bảy Tuần Thánh) để tới Lễ Phục sinh (Easter) mừng mầu nhiệm Chúa sống lại vào Chủ nhật 9-4-2023.

Thiệt là đề huề hybrid hội tụ.

PHẠM HỒNG PHƯỚC