Mua sắm online từ lâu đã trở thành một cách mua sắm của nhiều người trong thời đại số. Không chỉ đáp ứng nhu cầu cá nhân, mua sắm online thậm chí là một loại đam mê, một thú ghiền tới mức ngày nào không mua không chịu nổi.

Nhưng thông tin mới đây của Liên đoàn Các tổ chức người tiêu dùng Đức (VZBV) có thể làm nhiều người thường mua sắm online phải hoang mang. Theo đó, dựa trên khảo sát của Viện Thăm dò Forsa thực hiện từ ngày 1 đến 12-9-2025 với 1.503 người từ 14 tuổi trở lên, có tới 1/8 số người mua sắm online ở Đức là nạn nhân của lừa đảo mua sắm online trong 2 năm qua.

Ảnh do AI Google Gemini tạo. Thanks.

Chị D.A. ở TP HCM vẫn sử dụng nước giặt quần áo của thương hiệu Essence (Thái Lan). Trong một lần tìm kiếm trên một sàn thương mại điện tử lớn, chị thấy có một cửa hàng bán sản phẩm này với giá rẻ gần một nửa. Sau khi kiểm tra hình ảnh, thấy bao bì, quy cách đều giống với thứ mình vẫn dùng, chị đã đặt mua và thanh toán bằng tài khoản ngân hàng. Tới chừng nhận hàng, mở ra, chị mới biết mình mua nhằm hàng nhái. Bao bì nhãn hiệu đều giống như đúc, chỉ khác là nhãn hiệu có dư một chữ “e” là “Essencee”. Nhà sản xuất in trên nhãn là “Công ty Essencee Việt Nam” với địa chỉ công ty đặt tại một xã của một tỉnh miền Bắc. Chất lượng nước giặt tất nhiên không như hàng thật. Cũng may là chị kịp làm thủ tục trả hàng hoàn tiền. Nhưng mấy ngày sau thì thấy cửa hàng này “biến mất” khỏi sàn online.

Xảy ra nhiều là những chiêu trò đánh lận con đen trên cửa hàng online. Shop giới thiệu những món hàng nghiêm chỉnh, nhưng khi gửi cho khách mua thì lại là hàng khác, thậm chí là hàng thật nhưng bị lỗi hay thiếu chi tiết. Tới khi khách hàng phản hồi thì giở chiêu là đề xuất thối lại cho khách mua 1/3 rồi một nửa giá tiền nếu như chọn giữ lại món hàng. Khi khách hàng kiên quyết trả hàng hoàn tiền, shop đồng ý trả hàng nhưng bỏ luôn món hàng, không nhận lại.

Theo trang thống kê Statista, gian lận mua sắm online là một vấn đề toàn cầu đang lan rộng và gia tăng, với tổng thiệt hại do gian lận thanh toán trực tuyến ước tính lên tới 44 tỷ USD vào năm 2024, và dự kiến ​​sẽ vượt quá 100 tỷ USD vào năm 2029. Sự gia tăng phụ thuộc vào thương mại điện tử đã tạo ra những cơ hội mới cho những kẻ lừa đảo sử dụng các chiến thuật ngày càng tinh vi, bao gồm cả các trò gian lận sử dụng AI.

Mua sắm online phổ biến với các hình thức: các nền tảng thương mại điện tử, các trang web có chức năng mua hàng, và đang lan rộng là các mạng xã hội. Nhưng thực tế, dễ có nguy cơ lừa đảo nhất là mua bán hàng trên mạng xã hội. Theo dữ liệu của Atlas VPN dựa trên khảo sát online GoodFirms, có tới 47% người dùng mạng xã hộo từng ít nhất một lần là nạn nhân của lừa đảo mua sắm online.

Lợi dụng việc mua bán hàng trên mạng xã hội chỉ dựa vào lòng tin giữa khách hàng và chủ tài khoản, mà nền tảng mạng xã hội không có quy định xử lý khi xảy ra sự cố (quá nhất là khóa tài khoản), kẻ lừa đảo dễ chiêu dụ được nạn nhân hơn. Phổ biến nhất là bán hàng thật nhưng với giá cao hơn, đánh vào tâm lý những người tiêu dùng “bị mê hoặc” vào những thủ thuật quảng bá sản phẩm quá bắt mắt, hấp dẫn.

Theo các chuyên gia, bọn lừa đảo mua sắm online dựa trên sự cả tin, mất cẩn trọng và đặc biệt là máu ham đồ rẻ của người mua sắm trên mạng. Đó là lý do mà người tiêu dùng online cần thường xuyên được cảnh báo về nguy cơ lừa đảo mua sắm online – cảnh báo không bao giờ thừa.

Mua sắm online là một xu hướng toàn cầu và là một trong những cách sống trong thời đại số và Internet. Quy mô và giá trị của thương mại điện tử không ngừng gia tăng. Tập đoàn Imarc Group cho biết: Quy mô thị trường thương mại điện tử toàn cầu đạt 26.800 tỷ USD vào năm 2024; dự kiến ​​sẽ đạt 214.500 tỷ USD vào năm 2033, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 25,83% trong giai đoạn 2025-2033.

Người tiêu dùng thông minh khi mua sắm online cần phải luôn thận trọng. Chỉ mua hàng trên nền tảng uy tín, đặc biệt là các sàn thương mại điện tử lớn, có chính sách bảo vệ người mua rõ ràng. Chỉ mua hàng tại các trang web chính hãng, có các dấu chứng nhận của cơ quan chức năng và tổ chức kiểm định (dù chứng thực vẫn có thể làm giả), có địa chỉ liên hệ cụ thể và có thể xác minh qua các số điện thoại hay hotline; cũng như có thể kiểm tra chéo từ công cụ tìm kiếm trên mạng. Kiểm tra kỹ thông tin người bán, có lượt đánh giá cao, có nhiều bình luận tích cực từ khách hàng. Chỉ nên chọn hình thức thanh toán khi nhận hàng COD (tuyệt đối không chuyển khoản trước) và được đồng kiểm tra trước khi nhận hàng. Đặc biệt là cảnh giác với giá quá rẻ, khi thấy giá càng rẻ thì càng cần phải kiểm tra cẩn trọng hơn.

Như đã nói, cần phải cảnh giác cao hơn với những tài khoản bán hàng trên mạng xã hội. Ưu tiên cho những tài khoản từng quen và từng mua và hài lòng. Tốt nhất là dùng thông tin các sản phẩm chào bán trên mạng xã hội làm gợi ý để rồi tìm kiếm trên mạng qua các nguồn khác, tìm mua trên các sàn thương mại điện tử để có giá tốt hơn và an toàn hơn.

Trang Nordea lưu ý là trong các mùa mua sắm, như mùa mua sắm dịp lễ hội cuối năm và Năm mới, khi các  cửa hàng online tung ra những chương trình khuyến mại lớn nhất năm, nhiều người tiêu dùng “lao” vào săn deal mua sắm giả rẻ, bọn lừa đảo mua sắm online cũng tích cực hoạt động. Các chuyên gia của Nordea đưa ra 3 khuyến nghị giúp người mua sắm online an toàn hơn. Hãy tìm kiếm các ưu đãi giá từ các website chính hãng hay các sản thương mại điện tử có uy tín. Chớ nên tìm kiếm khuyến mại bằng các công cụ tìm kiếm trên mạng vì cũng có thể bị dẫn tới các trang web của bọn lừa đảo. Cẩn trọng với các quảng cáo qua email, không click vào bất cứ linh nào trong các email quảng cáo, đặc biệt là từ các người gởi không quen. Cảnh giác cao độ với các quảng cáo trên mạng xã hội nơi mà giờ đây cũng đầy những bọn lừa đảo.

Các nước có tỷ lệ gian lận mua sắm trực tuyến thấp bao gồm Đan Mạch, Phần Lan, Luxembourg, New Zealand, Na Uy và Thụy Sĩ. Các nước này có các biện pháp chống gian lận mạnh mẽ, thường bao gồm sự kết hợp giữa nhiều giải pháp. Họ xây dựng được khuôn khổ an ninh mạng và tội phạm mạng vững chắc, có khuôn khổ pháp lý và thể chế để chống lại tội phạm mạng. Các chiến dịch nâng cao nhận thức và giáo dục cộng đồng với các sáng kiến ​​giáo dục cộng đồng về lừa đảo trực tuyến và cách phòng tránh góp phần giảm tỷ lệ gian lận. Các biện pháp phòng ngừa từ ngân hàng là một phần quan trọng trong công tác phòng chống gian lận ở các nước này. Thực thi pháp luật hiệu quả với các lực lượng chuyên trách và phản ứng mạnh mẽ của thể chế giúp ngăn chặn và truy tố tội phạm trực tuyến.

Tin mừng là giờ đây các cơ quan chức năng đã có những công cụ, giải pháp trợ giúp người tiêu dùng online phòng tránh những nơi bán hàng xấu. Đặc biệt là trong khi bọn bán hàng lừa đảo dùng AI để tăng khả năng chiêu dụ nạn nhân, cơ quan chức năng cũng “gậy ông đập lưng ông” ứng dụng AI để phòng chống lừa đảo. Lợi thế của AI là kho dữ liệu khổng lồ và các thuật toán xử lý thông minh.

Có thể giới thiệu ở đây công trình của nhóm 4 sinh viên Trường Đại học Swinburne Việt Nam đã nghiên cứu và thử nghiệm thành công một công cụ từ AI có khả năng nhận diện, lọc website độc hại, giả mạo chỉ trong vài giây. Trang web https://ai.chongluadao.vn/ có thể phân tích trực tiếp từ trang web mà người dùng đang xem để đánh giá độ an toàn (người dùng chỉ cần nhập địa chỉ URL của trang web đó). Công cụ này gần đầy đã được Chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu, Giám đốc dự án Chongluadao.vn, nhận dẫn dắt. Ông đánh giá: Công cụ lọc website độc hại do nhóm sinh viên thực hiện với những kiến thức, kinh nghiệm của các thành viên trong dự án Chongluadao.vn đã hoàn thành, cho độ chính xác đến hơn 98%. Ông Hiếu chia sẻ: “Chúng tôi mong muốn sản phẩm này có thể được người dân, doanh nghiệp, tập đoàn lớn đưa vào sử dụng.”

Giờ đây, ngay trong tay bạn cũng đã có công cụ Cảnh báo lừa đảo được tích hợp trong ứng dụng VNeID của Bộ Công an. Ngoài những cảnh báo phòng tránh lừa đảo trên mạng, tính năng này còn có thể giúp bạn tra cứu website lừa đảo mà cho tới thượng tuần tháng 11-2025 đã thu thập được dữ liệu về 125.608 trang web đen (địa chỉ giả mạo).

Bài đã in trên báo Người Lao Động Chủ nhật 9-11-2025 và trên báo NLĐ Online.

NGÔ LÊ