Một trong những bài hát viết về mùa Xuân và đời lính nổi tiếng của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông (1932-2018) là bài Phiên Gác Đêm Xuân được viết nhân dịp Tết đóng quân ở Mộc Hóa năm 1956. Lúc đó là một năm trước khi tôi chào đời tại quê hương vua Quang Trung ở Bình Khê (Bình Định) sau khi mẹ tôi hoài thai ở làng Thường Phước (Hồng Ngự, Kiến Phong). Tôi là người ngụ cư từ nhỏ ở Mộc Hóa và mê bài hát Phiên Gác Đêm Xuân từ khi còn rất nhỏ (gia đình tôi chính thức về Mộc Hóa hồi năm 1962, lúc tôi mới 5 tuổi).

Do cũng là dân Mộc Hóa, sư huynh trung học Trần Ngọc Bách đã chia sẻ với tôi một đoạn trích từ hồi ký của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông kể về sự ra đời của bài hát bất hủ này. Xin phép tất cả những người có liên quan, tôi xin chia sẻ cùng mọi người thay một nén hương lòng tưởng nhớ tới người nhạc sĩ tài hoa Nguyễn Văn Đông, vừa từ trần tại Bệnh viện Chợ Rẫy – Sài Gòn tối thứ Hai 26-2-2018 (nhằm 11 tháng Giêng Mậu Tuất). Sau 10 năm tập trung cải tạo (vào ngày 30-4-1975, ông là đại tá Chánh văn phòng Tổng tham mưu phó Quân đội VNCH), ông được tha về năm 1985 trong tình trạng bệnh thập tử nhất sinh. Ơn Trời Phật là ông qua khỏi. Không rõ vì sao sau đó ông từ chối làm hồ sơ sang Mỹ định cư theo diện HO mà chọn ở lại quê hương cùng người vợ (ông bà không có con) trong căn nhà nhỏ mà ông bà sống suốt từ trước 1975 trên đường Nguyễn Trọng Tuyển (quận Phú Nhuận) cho tới khi ông ra đi. Gia đình ông sinh sống bằng nghề buôn bán tại nhà với tiệm bánh mì Nhiên Hương. Mặc dù là một nhà âm nhạc có thực tài và nổi tiếng trước 1975 mà nhiều tác phẩm cho tới nay vẫn sống mãi theo thời gian, từ sau khi cải tạo trở về, nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông thật sự sống ẩn dật, gần như không giao du, sinh hoạt với giới văn nghệ sĩ, cũng không tham gia các hoạt động văn nghệ, thậm chí từ chối phát biểu hay nói về mình. Ông cũng từ chối các lời mời đi Mỹ từ cộng đồng văn nghệ hải ngoại để thực hiện các chương trình ca nhạc vinh danh các nhạc sĩ nổi tiếng một thời. Nhiều người là khách hàng quen thuộc của tiệm bánh mì Nhiên Hương cũng chỉ thấy một người đàn ông ngày ngày phụ vợ mình bán hàng mà không hề biết đó là một nhạc sĩ nổi tiếng, thậm chí có thể họ vẫn nghe, vẫn hát những ca khúc của ông.

Và bây giờ, xin mời các bạn đọc đoạn trích hồi ký của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông mà tôi đã nói ở trên.

P.H.P.

Bìa bài hát Phiên Gác Đêm Xuân phát hành ở miền Nam trước 1975. (Ảnh: Internet. Thanks)

Vào năm 1956, đơn vị tôi đóng quân ở Chiến khu Đồng Tháp Mười, được xem là mặt trận tiền tiêu nóng bỏng vào thời bấy giờ. Khi ấy, tôi mang cấp bực Trung úy, mới 24 tuổi đời, còn bạch diện thư sinh. Tuy hồn vẫn còn xanh nhưng tâm tình đã nung trong lửa chín ở quân trường. Chính tại Đồng Tháp Mười, vùng đất địa linh nhân kiệt, đã gợi hứng cho tôi sáng tác những bản hùng ca như “Súng Đàn”, “Vui Ra Đi”, một thuở được hát vang trong Chiến dịch Thoại Ngọc Hầu. Rồi tiếp sau đó là các bản nhạc “Phiên Gác Đêm Xuân”, “Chiều Mưa Biên Giới”, “Sắc Hoa Màu Nhớ” được ra đời cũng tại vùng đất thiêng này. Khi đi vào vùng hỏa tuyến, là chàng trai trẻ độc thân, với một mối tình nho nhỏ thời học sinh mang theo trong balô, tôi bước nhẹ tênh vào cuộc chiến đầu đời.

Ngày đó Đồng Tháp Mười còn là đồng không mông quạnh, lau sậy ngút ngàn, dân cư thưa thớt, sống co cụm trên những gò đất cao giữa vùng đồng lầy nước nổi quanh năm. Người ở hậu phương lúc bấy giờ nhìn về Đồng Tháp Mười như là vùng đất bí hiểm với những huyền thoại Lúa Ma nuôi quân đánh giặc, về Tổng Đốc Binh Kiều, Thiên Hộ Vương thời chống Pháp qua những trận đánh lẫy lừng ở Gãy Cờ Đen, Gò Tháp mà chiến tích được tạc vào bia đá ở Tháp Mười Tầng còn lưu lại đến ngày nay.

Mùa xuân năm đó, đơn vị tôi đóng trên Gò Bắc Chiêng, có tên là Mộc Hóa, nằm sát biên giới Việt Nam-Campuchia, sau này là Tỉnh lỵ Kiến Tường. Đơn vị của tôi đã có những cuộc giao tranh đẫm máu vào những ngày giáp tết trên những địa danh Ấp Bắc, Kinh 12 và tuyến lửa Thông Bình, Cái Cái, Tân Thành. Dù vậy, mùa xuân vẫn có cánh én bay về trên trận địa và hoa sen Tháp Mười vẫn đua nở trong đầm dù bị quần thảo bởi những trận đánh ác liệt. Cứ mỗi độ xuân về, sông Vàm Cỏ lại mang về từng đàn tôm cá từ biển hồ Tông Lê Sáp, vượt vũ môn theo đám lục bình trôi về vùng Tam Giác Sắt, như nhắc nhở Bộ Tư Lệnh Tiền Phương Đồng Tháp Mười lập danh sách cho những người được về quê ăn Tết.

Vì còn độc thân nên tên tôi được ưu tiên ghi vào Sổ Nhật Ký Hành Quân và ở lại đơn vị trong những ngày Tết. Dù không ai nghĩ có đánh nhau ngày đầu năm nhưng quân lệnh phải được tuân hành nghiêm chỉnh. Trước ba ngày Tết, tôi được lệnh lên chốt tiền tiêu, tăng cường cho cứ điểm, mang theo chiếc ba-lô với chút hành trang lương khô, cùng tấm ảnh của người em gái hậu phương, cũng là cơ duyên sau đó để tôi viết nên bài tình ca “Sắc Hoa Màu Nhớ”.

Tiền đồn cuối năm, đêm 30 Tết, trời tối đen như mực, phút giao thừa lạnh lẽo hắt hiu, không bánh chưng xanh, không hương khói gia đình. Tôi ngồi trên tháp canh quan sát qua đêm tối, chỉ thấy những bóng tháp canh mờ nhạt bao quanh khu yếu điểm như những mái nhà tranh, chập chờn dưới đóm sáng hỏa châu mà mơ màng về mái ấm gia đình đoàn tụ lúc xuân sang. Thay cho lời chúc Tết là tiếng kẻng đánh cầm canh và tiếng hô mật khẩu lên phiên gác.

Vào đúng thời điểm giao thừa, ngọn đèn bão dưới chiến hào thắp sáng lên như đón chào năm mới thì cũng là lúc những tràng súng liên thanh nổ rền từ chốt tiền tiêu. Khi ấy vào buổi tinh mơ của trời đất giao hòa, vạn vật như hòa quyện vào trong tôi, có hồn thiêng của sông núi, có khí phách của tiền nhân. Tôi nghe tâm hồn nghệ sĩ của mình rộn lên những xúc cảm lạ thường, làm nảy lên những cung bậc đầu tiên của bài “Phiên Gác Đêm Xuân”:

“Đón giao thừa một phiên gác đêm

chào Xuân đến súng xa vang rền.

Xác hoa tàn rơi trên báng súng

ngỡ rằng pháo tung bay

ngờ đâu hoa lá rơi…”

Rồi mơ ước rất đời thường:

“Ngồi ngắm mấy nóc chòi canh

mơ rằng đây mái nhà tranh

mà ước chiếc bánh ngày xuân

cùng hương khói vương niềm thương…”

Bài “Phiên Gác Đêm Xuân” được ra đời trong hoàn cảnh như thế, cách đây nửa thế kỷ, đánh dấu một chuỗi sáng tác của tôi về đời lính như “Chiều Mưa Biên Giới”, “Mấy Dặm Sơn Khê”, “Sắc Hoa Màu Nhớ”, “Khúc Tình Ca Hàng Hàng Lớp Lớp”, “Xin Đừng Trách Anh”, “Lá Thư Người Lính Chiến”, “Anh Trước Tôi Sau”, “Lời Giã Biệt”… v.v. Sau ngày 30 tháng Tư năm 75, các bản nhạc này cùng chung số phận tan tác như cuộc đời chìm nổi của tôi.”

Trích hồi ký của nhạc sĩ NGUYỄN VĂN ĐÔNG

Xin mời thưởng thức bài hát Phiên Gác Đêm Xuân qua tiếng hát nữ ca sĩ Trang Thanh Lan.