Tồn tại hay không tồn tại giờ đây đã trở thành một thách thức rất cụ thể đối với Eden, trung tâm thương mại người Việt lớn nhất vùng Đông Bắc Hoa Kỳ nằm tại thành phố Falls Church (bang Virginia). Có người nói rằng thời hoàng kim của Chợ Eden đã mãn. Cũng có những người lo lắng rằng một ngày nào đó Eden sẽ bị lấn ép bởi cái siêu thị to đùng của người Mỹ gốc Hoa đang khẩn trương xây dựng ngay bên cạnh.

Hồi ở Việt Nam, khi nghe tin lễ động thổ xây dựng siêu thị mới ở khu Eden đã diễn ra lúc đúng ngọ ngày thứ Ba 13-8-2013, mặc dù nhìn ảnh có thể hình dung được vị trí của nó – bởi tôi từng nhiều lần tới đây, nhưng tôi không nghĩ thực tế nó lại bức xúc như vậy. Chiều 30-9-2013, tôi có mặt tại khu Eden và phải giật mình thảng thốt trước những gì đang nhìn thấy. Hồi tháng 5-2013, khi tới đây, tôi thấy ở vị trí xây siêu thị mới là khu khu National Wholesale Building với một cửa hàng bán đồ nội thất đóng cửa im lìm sau khi làm ăn thất bát (phải bán thốc hàng – clearance – để đóng cửa từ năm 2011 chỉ sau một năm khai trương). Còn bây giờ, toàn khu vực này không còn ngôi nhà nào mà nhường chỗ cho một công trình xây dựng lớn với ngổn ngang những đống cát đá, những vật tư xây dựng, những chiếc xe chuyên dụng,… Thậm chí khu vực xây dựng đã lấn sát vách tiệm vàng Kim Phước với hàng rào lưới chắn ngang khiến chủ tiệm phải treo tấm banderole  thông cáo tiệm vẫn đang hoạt động.

Nhìn toàn cảnh, khu thương mại Eden rõ ràng giờ đang bị lép vế kế bên công trình xây dựng siêu thị mới, cho người ta cái cảm giác bức bối, chật chội, đặc biệt là cánh Saigon East nằm ngay bên cạnh siêu thị đang xây. Mai mốt đây, khi siêu thị bề thế mọc lên, rõ ràng khu Eden sẽ bị lép vế hẳn.

Chủ siêu thị mới cho căng tấm banderole bằng tiếng Anh và Hoa cho biết siêu thị Good Fortune sẽ khai trương trong năm 2013. Trung tâm Eden cũng cho treo bên cạnh đó một tấm thông báo khiêm tốn hơn cho biết tất cả các cửa hàng vẫn tiếp tục mở cửa trong quá trình xây dựng siêu thị mới và có thêm bãi đậu xe phía sau để bù cho phần bãi đậu xe phía trước đã bị công trình lấn.

Chủ nhân của siêu thị mới này là tập đoàn siêu thị người Mỹ gốc Hoa Good Fortune Supermarket ở New York. Tập đoàn này hiện đã mở 8 siêu thị tại bang New York, 1 tại bang New Jersey và 2 siêu thị đang xây dựng ở bang Virginia.

Sau khi hoàn tất và dự trù khai trương vào quý 1-2014, siêu thị Good Fortune Supermarket (tên tiếng Hoa là Hảo Vận Lai) tại số 6751 Wilson Boulevard, thành phố Falls Church, VA 22044 sẽ là siêu thị quốc tế lớn nhất vùng Bắc Virginia với diện tích 44.000 feet vuông (khoảng 4.087 mét vuông) chuyên kinh doanh các sản phẩm tươi sống, thịt cá và các hàng hóa siêu thị khác.

Giải thích vì sao lại là tập đoàn người gốc Hoa đầu tư vào khu Eden, ông Alan Frank, Tổng giám đốc của Trung tâm Eden và Phó chủ tịch của công ty Capital Commercial Property (CCP) sở hữu khu đất này, cho biết tập đoàn Good Fortune Supermarket là đối tác tốt nhất mà ông kiếm được cho dự án khai thác khu mặt bằng bỏ trống bấy lâu nay. Ưu tiên ban đầu của Eden vẫn là cộng đồng người Mỹ gốc Việt, nhưng trung tâm không tìm ra nhà đầu tư thỏa đáng. Ban quản lý trung tâm nói thêm rằng hiện nay chuyên môn về quản lý siêu thị không còn nằm trong tay người gốc Việt nữa. Hoạt động của siêu thị quốc tế  phụ thuộc vào nguồn hàng từ các quốc gia gốc, mà hiện nay chỉ có các nước như Trung Quốc, Hàn Quốc, hay vùng lãnh thổ Ðài Loan mới có được nguồn hàng phong phú và dồi dào, cũng như có được sự liên kết chặt chẽ.

Như vậy là khu trung tâm thương mại hiện hữu trong Eden Center gồm khoảng 130 cơ sở, chủ yếu là của người Mỹ gốc Việt, vẫn hoạt động bình thường. Theo ông Alan Frank, các cơ sở kinh doanh này sẽ có thêm nhiều khách hàng hơn nhờ siêu thị Good Fortune Supermarket sẽ thu hút đông đảo người hơn từ các bang chung quanh tới mua sắm.

Cả chủ nhân siêu thị mới lẫn ông CEO của Eden Center đều nhiều lần khẳng định với các cơ quan truyền thông người Việt rằng khu thương mại của người Việt ở Eden vẫn được duy trì và luôn được coi trọng như là một trung tâm văn hóa của cộng đồng người Mỹ gốc Việt. Siêu thị mới sẽ hợp tác chặt chẽ với các tiểu thương này và nhận nhiều người gốc Việt vào làm việc trong siêu thị.

Trung tâm Eden ra đời vào năm 1984, nghĩa là 9 năm sau khi đợt dân tị nạn người Việt đầu tiên đến Mỹ. Trước đó, khu chợ người Việt đầu tiên mở gần trạm Metro Clarendon thuộc quận Arlington. Do nhu cầu phát triển ngày càng lớn, lại bị chủ đất lấy lại đất, các nhà đầu tư người Việt bèn lập ra công ty Vina Enterprise Inc. để đứng ra thuê đất của khu thương mại người Mỹ bị bỏ phế nhiều năm gọi là Plaza Seven Shoping Center nằm ở ngã bảy đầu đại lộ Wilson của thành phố Falls Church. Ban đầu chỉ có khoảng 20 gian hàng người Việt thôi. Sở dĩ lấy tên Eden là để “ăn theo” tên trung tâm thương mại Eden nổi tiếng ở Saigon trước đây (nằm ở khu vực giữa Tòa Đô chính – nay là UBND TP và trụ sở Quốc hội – nay là Nhà hát TP). Có một chi tiết vui vui mà rất thực tế: luật sư Gioan Nguyễn, một trong những người thành lập công ty Vina Enterprise Inc., cho biết cái tên Eden ngắn ngủn nên làm bảng hiệu đỡ tốn tiền. Hồi đầu tiên, họ cố gắng làm nhiều thứ cho giống cái không khí Saigon xưa, có cả tiệm cà phê Givral nữa. Tuy mang tên Eden nhưng mặt tiền của trung tâm được thiết kế có một tháp đồng hồ giống chợ Bến Thành. Sau này rất nhiều khu thương mại của người Việt trên đất Mỹ cũng mang hình ảnh chợ Bến Thành như vậy.

Trong nhiều năm nay, Trung tâm Eden thật sự là một trung tâm thương mại và trung tâm sinh hoạt cộng đồng của người Việt không chỉ ở Bắc Virginia mà cả khu vực. Người Việt từ khắp nước Mỹ hay từ trong nước sang như tôi đây chẳng hạn đều khó lòng không mò tới đây để được tám chuyện bằng tiếng Việt, sống trong không khí gợi nhớ quê hương và thưởng thức các món ăn truyền thống của người Việt. Nhiều người ở các bang chung quanh vào lễ lạc, cuối tuần chạy xe 2-3 tiếng đồng hồ tới Eden thư giãn và mua sắm. Ở đây có những tiệm bán đủ thứ món ăn, bánh trái, quà vặt quê hương.

Thật ra điều mà cộng đồng người gốc Việt ở Đông Bắc Hoa Kỳ lo lắng là số phận tương lai của những thứ đã trở nên biểu tượng cho cộng đồng người Việt tha hương mà nhiều chục năm nay tồn tại ở Trung tâm Eden. Với sức mạnh – trước hết là về tài chính – của mình, tập đoàn gốc Hoa này sớm muộn gì cũng sẽ trở thành chủ nhân ông của cả khu vực. Cho dù các tiểu thương gốc Việt có tiếp tục được buôn bán ở đây thì cái vị thế cũng chẳng còn như xưa. Chắc chắn trong siêu thị mới này sẽ có bán những thực phẩm và những mặt hàng phục vụ cộng đồng người Việt (giống như các siêu thị Hàn Quốc, siêu thị Hong Kong,… đang làm ). Cạnh tranh sẽ cực kỳ gay gắt.

Từng nhiều lần lang thang nghiêng ngó ở Trung tâm Eden, tôi thì cho rằng yếu tố sống còn của trung tâm thương mại người Việt ở đây bây giờ là khả năng cạnh tranh và tài nghệ kinh doanh. Hết rồi cái thời một mình một chợ với cái hào quang là trung tâm thương mại người Việt đầu tiên ở Mỹ và trung tâm sinh hoạt lớn của cộng đồng người Việt tha hương.

Một số người bạn của tôi ở Mỹ chua chát nói rằng: Đây là một hậu quả của cái sự không đoàn kết trong cộng đồng người Việt ở xứ người. Thật tình là tôi không dám có ý kiến gì, bởi mình ở ngoài tấm chăn nên đâu biết bên trong nó có rận hay không. Nhưng tôi vẫn có thể nhận ra một điều trong khi người Hoa đông tay thì vỗ nên kêu, còn người Việt mình đông tay thì thêm náo động. Mà ở đâu cũng vậy thôi!

Rõ ràng là sau khi siêu thị của người Mỹ gốc Hoa đi vào hoạt động, các hoạt động cộng đồng của người Mỹ gốc Việt bao năm nay vẫn tổ chức tại khu Eden sẽ bị ảnh hưởng nặng. Nơi người ta làm ăn há dễ để cho người Việt mình muốn làm gì thì làm sao? Mọi chuyện bây giờ đã quá trễ để làm gì khác hơn. Nếu cộng đồng người Mỹ gốc Việt ở đây không đoàn kết hơn nữa, số phận khu thương mại Eden sẽ phải đứng trước khả năng tồn tại hay không tồn tại?

PHẠM HỒNG PHƯỚC

(Virginia 30-9-2013)  

Vị trí hiện nay đang xây siêu thị mới ở Eden. Ảnh chụp trong lần tôi tới hồi tháng 9-2011.

Lễ động thổ xây siêu thị mới ngày 13-8-2013 tại Eden. (Nguồn ảnh: Internet. Thanks)

Cổng chính vào trung tâm Eden chiều 30-9-2013.

Công trường xây siêu thị ngổn ngang chiều 30-9-2013.

PHP trước công trình xây siêu thị mớo tại trung tâm Eden chiều 30-9-2013.