Khắp nơi đang có tranh luận về việc có phải năm 2020 là đầu một thập kỷ hay thập niên (decade) mới và năm 2019 là năm cuối của một thập kỷ?

Hiện có 2 ý kiến chính:

– Một thập kỷ hay một thế kỷ bắt đầu bằng năm có số cuối là 0 và kết thúc vào năm có số cuối là 9. Chẳng hạn thập niên 10 của thế kỷ 21 (2010s) là từ năm 2010 tới năm 2019.

– Một thập kỷ hay một thế kỷ bắt đầu bằng năm có số cuối là 1 và kết thúc vào năm có số cuối là 0. Chẳng hạn thập niên 10 của thế kỷ 21 (2010s) là từ năm 2011 tới năm 2020.

Đài Thiên văn Hải quân Hoa Kỳ (US Naval Observatory), cơ quan quản lý đồng hồ chủ (master clock) của Mỹ, đã giải quyết câu hỏi này vào năm 1999 khi người ta tranh cãi nhau là khi nào thiên niên kỷ (millennium) mới bắt đầu. Theo hệ thống nhật kỳ thiên văn học (astronomical dating system) mà mình dùng để đo thời gian, Đài Thiên văn Hải quân Hoa Kỳ tuyên bố rằng thiên niên kỷ mới bắt đầu từ ngày 1-1-2001. Và đó cũng có nghĩa là ngày bắt đầu thế kỷ 21. Đài thiên văn này sử dụng một phiên bản sửa đổi của Lịch Julius (modification of the Julian date) để đo thời gian. Hệ thống tính toán ngày tháng này vốn được sử dụng bởi các nhà thiên văn học (astronomers) và các nhà trắc địa (geodesists), những người nghiên cứu kích thước của Trái đất. (Niên đại Julius gốc bắt đầu từ ngày 1-1 năm 4713 trước Công nguyên BC). Theo cách tính lịch của Đài Thiên văn Hải quân Hoa Kỳ, thập niên mới, tức thập niên 20 của thế kỷ 21 sẽ bắt đầu từ ngày 1-1-2021 chứ không phải ngày 1-1-2020.

Niên lịch Nông dân (The Farmers’ Almanac), tổ chức xuất bản niên lịch dự báo thời tiết thời gian dài hàng thế kỷ cho Mỹ và Canada xuất bản từ năm 1818, cũng có cách tính như thế. Như vậy, theo tổ chức này, thập niên 10 của thế kỷ 21 sẽ kết thúc vào ngày 31-12-2020 chứ không phải là ngày 31-12-2019.

Theo trang NPR (27-12-2019), kết quả một cuộc thăm dò gần đây do YouGo, công ty nghiên cứu và phân tích dữ liệu quốc tế có tru sở tại London (Anh), thực hiện cho thấy: 64% số người Mỹ được hỏi đã trả lời là thập kỷ mới bắt đầu từ ngày 1-1-2020 và kết thúc vào ngày 31-12-2029. Gần 20% nói mình không chắc và số còn lại cho rằng thập niên mới sẽ bắt đầu vào ngày 1-1-2021.

Thật sự thì cách tính thời gian khác với những hệ thống đo lường khác. Trong khi các hệ thống đo lường khác bắt đầu tính từ mốc số 0 mà tới số 1 có nghĩa là đã đạt tới một định lượng đầu tiên, thì thời gian bắt đầu bằng số 1 hiện hữu. Tháng đầu tiên của một năm là tháng 1 chứ không thể gọi là tháng 0. Tương tự, theo lịch mà chúng ta sử dụng hiện nay, năm đầu tiên là năm thứ nhất (hay năm 1) chứ không thể là năm 0. Theo đó, thế kỷ đầu tiên sau Công nguyên (AD) là từ năm 1 tới năm 100. Và điều tranh cãi bắt đầu từ đây. Hiện nay, người ta vẫn đánh số thế kỷ bằng cách cộng thêm 1 (giống như cách tính tuổi mụ, tuổi âm lịch của dân Việt mình) vào số thứ tự của thế kỷ đó. Các năm từ năm 100 tới 199 được goi là ở thế kỷ thứ 2 và năm 2000 là thế kỷ 21. Vậy thì, năm 100 phải là năm bắt đầu thế kỷ thứ 2. Và theo cách tính này, thập kỷ và thế kỷ đầu tiên phải chịu “lỗ” mất 1 năm (tới năm 9 AD cho thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 1 và năm 99 AD cho thế kỷ thứ nhất là kết thúc).

Có một thực tế là đa số thích cách tính thập kỷ gồm các năm có số đầu giống nhau. Chẳng hạn, thập niên thứ 1 của thế kỷ 21 gồm các năm từ 2000 tới 2009, thập niên thứ 2 hay thập niên 10 hoặc những năm 2010 là từ 2010 tới 2019. Khi nói các năm 70 của thế kỷ 20 hay thập niên 70 của thế kỷ 20 là người ta phải hiểu đó là thời gian 10 năm từ 1970 tới 1979. Giới sử học dùng cách tính như vậy. Và theo như vậy, thập niên 20 của thế kỷ 21 bắt đầu từ năm 2020.

Cũng có thể kể thêm về cách gọi theo tiếng Anh của những mốc thời gian này. Thập niên đầu tiên của thế kỷ 21 được người Bắc Mỹ gọi là “the aughts”, trong khi hầu hết các nước nói tiếng Anh khác lại thích gọi là “the noughts” hay “the noughties” (nought: số 0). Rối não nhất là cái tên gọi của thập niên kế đó, tức thập niên 10 của thế kỷ 21 hay những năm 10 của thế kỷ 21. Thế giới tiếng Anh gọi nó bằng một loạt cái tên:  “the teens”, “the teenies”, “the teensies”, “the tens”, “the tensies”, “the ten-sions”, “the twenty-tens”, “the two-thousand-and-tens”. Tới thập niên 20 của thế kỷ 21, tên gọi gọn và đơn giản hơn: “twenty-twenties”hay “two thousand (and) twenties” hoặc gọn nhất là “the ’20s”

Vậy thì năm 2020 được gọi như thế nào? Thiên hạ gọi nó là “twenty-twenty” hay “two-thousand (and) twenty” hoặc thần thái hơn là “Two-oh-two-oh”. Còn tôi thì thích gọi nó là “Double twenty” hay “Dual-twenty”. À há.

Nhân tiện, mời bạn xem tổng kết thập niên 2010s trong 10 phút do CNN thực hiện.

PHẠM HỒNG PHƯỚC

+ Ảnh: Internet. Thanks.