Khi những buổi hoàng hôn đầy bóng tối và gió lạnh bao phủ cảnh vật, những con ma Halloween hiện ra, như một phần đặc thù của mùa thu.

Halloween bắt nguồn từ lễ hội Samhain (tiếng Celtic, đọc là Sah-win = Lễ Cuối Hè) có từ 2.000 năm trước nơi những vùng thuộc văn hóa Celtic. Lễ hội gồm nghi thức đốt lửa xua đuổi ma quỉ và cúng tế thần linh cầu cho có lương thực đầy đủ vào mùa đông. Lễ Samhain xảy ra kế với ngày lễ các thánh “All Hallows Eve” (những buổi chiều thánh) của Kitô giáo, nên dân Âu châu đã trộn lẫn hai danh xưng lại để thành Halloween. Lễ hội cũng rơi vào mùa gặt bí ngô, dân Irish (Ái Nhĩ Lan) đã lồng vào đó sự tích anh chàng Jack bá đạo. Khi chết, hồn của Jack không đủ tốt để lên thiên đàng, mà cũng chẳng quá xấu phải đọa địa ngục. Vì vậy Jack cứ ngẩn ngơ đi tìm chỗ ở trong cõi hoang lạnh. Diêm vương thương tình cho Jack cục than để sưởi ấm. Jack khoét trái bí ngô, bỏ cục than vào đó làm đèn, rồi thất thểu đi. Từ đó dân chúng có tục lệ làm đèn Jack of the Lantern (đèn của Jack), nói tắt là “Jack O’Lantern”, với đủ kiểu dị dạng, để thắp sáng đêm Halloween. Suy ra, dù hoang đàng thế nào, ai cũng cần một mái ấm để trở về.

Qua thời gian, Halloween đồng hóa với văn hóa địa phương, nên chẳng còn ai quan tâm đến căn tính của nó. Nó trở thành ngày người chết trở về thăm người sống. Halloween tồn tại qua thời gian vì nó khuấy lên tâm trạng sợ hãi và cách thế ứng xử của con người khi đối mặt với những điều mơ hồ chưa biết. Bóng tối chập choạng của buổi chiều thu khiến bức màn ngăn cách giữa các thế giới trở nên mong manh. Trong khoảng khắc đó Halloween, như một cánh cửa, mở vào một không gian của những điều huyền bí. Một khoảng trống mờ ảo ở giữa biên giới của thiên đàng, hỏa ngục, và dương thế.

Được hòa mình vào nỗi hoang mang sợ hãi về những điều chưa biết, chẳng hạn mình hóa thân thành con ma, đã giúp cho cá nhân trở thành một phần của cái gì đó lớn hơn, vượt xa chính mình. Lối “chơi” vong thân đó đã khiến nỗi sợ hãi trở thành niềm vui, mặc dù đó là niềm vui hoang dã. Càng hóa trang dị hợm bao nhiêu, cơn vui càng lớn bấy nhiêu. Đừng nghĩ đây là trò đùa, năm nay người Mỹ đã tiêu đến 10,14 tỷ dollar cho Halloween đó (ước tính của Investopedia).

Đây là một lối “chơi” Halloween tiêu biểu ở Mỹ. Chủ nhà biến sân cỏ trước nhà thành bãi tha ma. Bên những tấm mộ bia xiêu vẹo  là những bộ xương khô, ngồi vắt chân chữ ngũ, vẫy tay chào khách qua đường. Vài tên zombies trong tư thế đang chui ra từ những chiếc quan tài mục nát. Chủ nhà còn dùng những thiết bị điện tử như đèn màu chập chờn, tiếng hú lạnh gáy của quái thú và giọng cười nổi da gà của ma quỉ… để gây  ấn tượng.

Một lối chơi khác, các tay kinh doanh dựng lên một lâu đài quái đản, có tháp cao, có hang động, hầm nhốt tù, máy chặt đầu …. Trong lâu đài có đầy thứ cạm bẫy, rắn rết và đủ mọi loại ma quỉ, chằn tinh, cũng có cả ma nữ đa tình… Khách quan phải trả tiền vào cửa để mua sự sợ hãi. Mất tiền để mua cái sợ vào người, mấy người khách này có khùng không? Thôi, vụ này để cho các nhà tâm lý học có việc làm.

Như trên tôi đã nói, Halloween là lăng kính kỳ lạ nhất vì nó phản ánh mọi nền văn hóa địa phương. Vì vậy ở Mỹ (một xứ hợp chủng) người ta có đủ mọi loại biểu tượng kinh dị như ma cà rồng, ác quỉ, zombies, quái vật, phù thủy, người sói, người dơi… Trái ngược lại tôi thấy ở Quebec, thành phố nói tiếng Pháp, xứ Canada, có lối trang trí Halloween rất lãng mạn và nghệ thuật. Những dây leo của trái bí ngô kết thành chiếc cổng chào. Có cô ma xinh đẹp, đội nón nghệ sĩ hề thời trung cổ, mỉm cười với lữ khách. Tôi tin ở Việt Nam, nếu có Halloween, cũng sẽ có những con ma mang tính đặc thù địa phương, chẳng hạn con ma nhà họ Hứa hay con ma đầu đinh…

Tác giả và Halloween.

Mặc kệ thời thế có thế nào, Halloween vẫn là lối xả xì-trét tâm lý mà mọi người rất thích. Ngay cả trẻ con cũng thích vì chúng được trở thành những nhân vật của chuyện cổ tích và đi từng đoàn xin kẹo. Bạn và tôi biết đâu có thể đã (hay sẽ) bị lạnh gáy, nổi da gà, vì một cú lừa quái đản nào đó. Cú bị lừa đó sẽ trở thành một kỷ niệm ấm áp với tiếng cười sảng khoái về Halloween.

California mùa Halloween 2021

ĐỖ NGỌC TRANG